Opatów to jedno z najstarszych miast w Polsce. Pierwotnie powstała osada i warowny gród noszący nazwę "Żmigród" położony prawdopodobnie na wzgórzu , w okolicach dzisiejszego klasztoru Bernardynów. W 1138 roku Opatów został włączony do Dzielnicy Sandomierskiej przez Bolesława Krzywoustego stając się własnością książęcą. Pod koniec XII w. wzniesiono tutaj kościół kolegiacki. W 1237 r. książę śląski Henryk Brodaty , wówczas również książę krakowski i sandomierski oddał Opatów wraz z okolicznymi wsiami biskupowi lubuskiemu. W czasie najazdów Tatarów na Polskę w 1241 roku Opatów doznał dotkliwych zniszczeń . W roku 1282 Opatów uzyskał miejski przywilej lokacyjny . Miasto znajdował się wówczas na ważnym szlaku handlowym, biegnącym od Morza Czarnego przez Wyżynę Podolską do Sandomierza , a stąd przez Opatów na północ i w kierunku Krakowa. Przez miasto wiodły również szlaki handlowe na Ruś i Węgry, odbywały się targi i jarmarki. Po kolejnym w historii miasta najeździe i zniszczeniu przez Tatarów w 1502 r Opatów wraz z okolicznymi wsiami nabył kanclerz Krzysztof Szydłowiecki . Rządy kanclerza doprowadziły miasto do ponownego rozkwitu. Po śmierci kanclerza Szydłowieckiego Opatów przeszedł w ręce rodziny Tarnowskich, a potem Ostrogskich, Radziwiłłów, Lubomirskich i Potockich. W XVII i XVIII w. Opatów znów nawiedzają wojny , pożary i epidemie, które niszczą dorobek wielu pokoleń, doprowadzając do stopniowego upadku.

                       Najcenniejszym zabytkiem miasta jest Kolegiata pod wezwaniem św. Marcina z XII w. jeden z najcenniejszych zabytków architektury romańskiej w Polsce. Na przełomie XV i XVI oraz w wieku XVIII była przebudowywana. Jest to 3- nawowa bazylika z transeptem i 2-wieżowa fasadą . We wnętrzu na szczególną uwagę zasługuje XVI wieczny zespół nagrobków z marmuru i brązu rodziny Szydłowieckich ,umiejscowiony w nawie poprzecznej z reliefową płytą tzw. Lamentem Opatowskim płaskorzeźbą z brązu wyrażającą rozpacz przedstawicieli różnych grup społecznych po śmierci kanclerza Szydłowieckego. Na terenie Opatowa znajduje się również klasztor OO Bernardynów z połowy XIV w. stojący na miejscu pierwszego kościoła opatowskiego wzniesionego podobno już w 1040 r. kiedy osadę nazywano Żmigród,. Obecnie istniejące zabudowania zostały gruntownie przebudowane w latach 1751-1765 w stylu późnego baroku. Jedno nawowy kościół ma charakter rokokowy.

                       Pod miastem znajduje się podziemna trasa turystyczna powstała na bazie układu dawnych piwnic kupieckich ,wyrobisk połączonych na różnych poziomach schodami .Udostępniona do zwiedzania w 1984 r. trasa jest unikatowym przykładem architektury podziemnej. Zawiera ona 50 łukowo sklepionych komór o długości 400 m i biegnie znajdujące się pod rynkiem na trzech poziomach piwnice do 14,5 m głębokości.