Powstanie osady Chęciny datowane jest na rok 1275 jako własność
podkomorzego sandomierskiego Mikuły. Kazimierz Wielki przeniósł tu
siedzibę powiatu z pobliskiej Małogoszczy, ustanowił starostwo grodowe i
otoczył miasto murami. On też ufundował w 1368 roku klasztor
franciszkanów. Miasto posiadało liczne przywileje górnicze z racji
intensywnego rozwoju górnictwa chęcińskiego. Obok górnictwa ołowiu i
miedzi dużym powodzeniem cieszyło się wydobycie marmurów. W Chęcinach
działały liczne gwarectwa i siedzibę miał tu sam żupnik królewski.
Niestety gród trawiły częste pożary a upadek gospodarczy górnictwa
chęcińskiego przypieczętowały najazd Szwedów i księcia siedmiogrodzkiego
Jerzego Rakoczego.
Najstarszą budowlą w mieście jest zespół pofranciszkański ufundowany przez Kazimierza Wielkiego, kilkakrotnie przebudowywany, mieszczący dawniej nawet więzienie dla uczestników powstania styczniowego. W czasach komuny mieścił się tu hotel z restauracją lecz po wielu staraniach obiekt znów służy zakonnikom. Na dziedziniec wchodzimy bramą wjazdową z 1 poł. XVII wieku z wmurowaną tablicą pamiątkową. Naprzeciw wejścia znajduje się wzniesiony na planie czworoboku klasztor. Na południowej stronie placu dawny kościół gotycki z ostrołukowym portalem z XIV wieku. Przy ulicy Małogoskiej znajduje się kościół i klasztor Klarysek z 1643 roku z barokowym wyposażeniem. Przy nim znajduje się również XVIII wieczny dwukondygnacyjny drewniany spichlerz. Podążając w stronę rynku na tej samej ulicy mieści się renesansowa kamieniczka z 1570 roku, zwana Niemczówką w której to do niedawna mieściła się kawiarnia i klimatyczna gospoda z piwem. U stóp wzgórza zamkowego widzimy gotycki kościół św. Bartłomieja z XIV wieku jako dawna siedziba zboru ariańskiego. We wschodniej części miasteczka stoi obecnie przebudowana po pożarze dawna późnorenesansowa synagoga z 1638 roku.
Na kulminacji Góry Zamkowej (360 m) na stromych graniach skał wapiennych
powstał datowany na koniec XIII wieku potężny zamek obronny, jedna z
twierdz piastowskich. W początkach swojego istnienia zamek miał plan
wydłużonego wieloboku zbliżonego do prostokąta z cylindrycznymi wieżami
w środku krótszych boków. Z jednej strony wieży wschodniej znajdowała
się brama wjazdowa, z drugiej stał dostawiony do zewnętrznej części muru
obwodowego jednopiętrowy budynek. Później, za czasów Kazimierza
Wielkiego, przy północnym murze powstał mieszkalny budynek o planie
prostokąta, a bramę wzmocniono przedbramiem, nad którym umieszczono
kaplicę. Obie kamienne wieże zostały nadbudowane cegłą. W XV wieku zamek
rozbudowano otaczając zachodnią część wzgórza murem z krenelażem.
Powstał w ten sposób zamek dolny, którego murów w północno-zachodnim
narożniku broniła czworoboczna wieża, a reszta zachodniej kurtyny zajęta
była przez budynek z furtą prowadzącą poza mury zamkowe. Pozostałą część
zabudowy zamku dolnego tworzyły drewniane budynki gospodarcze
umiejscowione wzdłuż obwodu murów. Na zamku górnym w tym okresie
zmodernizowano budynek mieszkalny oraz bramę wjazdową. W budynku po
południowej stronie wieży umieszczono skarbiec zamkowy, do którego
złożono przywiezione skarby Królowej Bony. |