Powstanie osady Chęciny datowane jest na rok 1275 jako własność podkomorzego sandomierskiego Mikuły. Kazimierz Wielki przeniósł tu siedzibę powiatu z pobliskiej Małogoszczy, ustanowił starostwo grodowe i otoczył miasto murami. On też ufundował w 1368 roku klasztor franciszkanów. Miasto posiadało liczne przywileje górnicze z racji intensywnego rozwoju górnictwa chęcińskiego. Obok górnictwa ołowiu i miedzi dużym powodzeniem cieszyło się wydobycie marmurów. W Chęcinach działały liczne gwarectwa i siedzibę miał tu sam żupnik królewski. Niestety gród trawiły częste pożary a upadek gospodarczy górnictwa chęcińskiego przypieczętowały najazd Szwedów i księcia siedmiogrodzkiego Jerzego Rakoczego.                                                          

                            Najstarszą budowlą w mieście jest zespół pofranciszkański ufundowany przez Kazimierza Wielkiego, kilkakrotnie przebudowywany, mieszczący dawniej nawet więzienie dla uczestników powstania styczniowego. W czasach komuny mieścił się tu hotel z restauracją lecz po wielu staraniach obiekt znów służy zakonnikom. Na dziedziniec wchodzimy bramą wjazdową z 1 poł. XVII wieku z wmurowaną tablicą pamiątkową. Naprzeciw wejścia znajduje się wzniesiony na planie czworoboku klasztor. Na południowej stronie placu dawny kościół gotycki z ostrołukowym portalem z XIV wieku. Przy ulicy Małogoskiej znajduje się kościół i klasztor Klarysek z 1643 roku z barokowym wyposażeniem. Przy nim znajduje się również XVIII wieczny dwukondygnacyjny drewniany spichlerz. Podążając w stronę rynku na tej samej ulicy mieści się renesansowa kamieniczka z 1570 roku, zwana Niemczówką w której to do niedawna mieściła się kawiarnia i klimatyczna gospoda z piwem. U stóp wzgórza zamkowego widzimy gotycki kościół św. Bartłomieja z XIV wieku jako dawna siedziba zboru ariańskiego. We wschodniej części miasteczka stoi obecnie przebudowana po pożarze dawna późnorenesansowa synagoga z 1638 roku.

                            Na kulminacji Góry Zamkowej (360 m) na stromych graniach skał wapiennych powstał datowany na koniec XIII wieku potężny zamek obronny, jedna z twierdz piastowskich. W początkach swojego istnienia zamek miał plan wydłużonego wieloboku zbliżonego do prostokąta z cylindrycznymi wieżami w środku krótszych boków. Z jednej strony wieży wschodniej znajdowała się brama wjazdowa, z drugiej stał dostawiony do zewnętrznej części muru obwodowego jednopiętrowy budynek. Później, za czasów Kazimierza Wielkiego, przy północnym murze powstał mieszkalny budynek o planie prostokąta, a bramę wzmocniono przedbramiem, nad którym umieszczono kaplicę. Obie kamienne wieże zostały nadbudowane cegłą. W XV wieku zamek rozbudowano otaczając zachodnią część wzgórza murem z krenelażem. Powstał w ten sposób zamek dolny, którego murów w północno-zachodnim narożniku broniła czworoboczna wieża, a reszta zachodniej kurtyny zajęta była przez budynek z furtą prowadzącą poza mury zamkowe. Pozostałą część zabudowy zamku dolnego tworzyły drewniane budynki gospodarcze umiejscowione wzdłuż obwodu murów. Na zamku górnym w tym okresie zmodernizowano budynek mieszkalny oraz bramę wjazdową. W budynku po południowej stronie wieży umieszczono skarbiec zamkowy, do którego złożono przywiezione skarby Królowej Bony.
                             Po wygaśnięciu dynastii Jagiellonów zainteresowanie zamkiem spadło, a prowadzone w XVI wieku prace budowlane ograniczały się do powierzchownych napraw. W 1588 roku z zamku przeniesiono do kościoła w mieście księgi ziemskie, zniszczenie dosięgło warownię w 1607 roku, kiedy po zdobyciu przez rokoszan zebrzydowskich zamek został spustoszony i podpalony. W 1610 roku odbudowy podjął się Stanisław Branicki, któremu przyznano starostwo chęcińskie. Aktualnie zamek znajduje się w ruinie lecz staraniem miejscowych władz i dzierżawcy został zabezpieczony i powoli odbudowywany. W jednej z baszt znajdują się udostępnione schody na szczycie której jest umieszczony taras widokowy z przepiękną panoramą na całą okolicę.