KADZIELNIA - rezerwat geologiczny znajdujący się w samym środku Kielc, miejsce dawnej kopalni wapienia, ze znajdującym się na dnie amfiteatrem na ok. 5500 miejsc, oddanym w 2010 roku. Po środku znajduje się tzw. skałka geologów (295 m) zbudowana z ogromnych skał dewońskich. z umieszczonym na szczycie krzyżem. W jaskiniach znajdują się stanowiska krasu kopalnego sprzed 200 mln lat, struktury skał wapiennych sprzed 380 mln lat i wtopione w skale kości nietoperzy. Przez dno kamieniołomu wiedzie asfaltowa alejka, udostępniona wkrótce będzie wiodąca kilkoma jaskiniami podziemna trasa turystyczna, która prowadzi przez Jaskinię Odkrywców i Prochownię, która docelowo ma liczyć 140 m długości i stanowi unikalną w Polsce atrakcję turystyczną. Na stromych brzegach kamieniołomu, doskonale widać warstwy geologiczne, przekrój wnętrza dawnego wzgórza. W pobliżu amfiteatru stoi betonowy pomnik a idąc od strony parkingu znajduje się kawiarnia.

                               ŚLICHOWICE - miejsce leżące w północnej części Kielc, pomiędzy dzielnicami Czarnów i Ślichowice. Obejmuje wąski filar skalny, między nieczynnymi kamieniołomami oraz znajdujące się po obu stronach wyrobiska. Masyw skalny składa się z wapieni górno-dewońskich, powstałych na krawędzi rafy koralowej ciepłego morza, które przed 355 mln laty pokrywało tę część Gór Świętokrzyskich. Miejsce to słynie z odsłoniętego "fałdu pochylonego", powstałego w wyniku ruchów górotwórczych ziemi.

                                BIESAK - rezerwat położony w obrębie Pasma Posłowickiego, będącego częścią parku krajobrazowego. W rezerwacie znajdują się odsłonięte skały z różnych okresów historii Ziemi, a także niewielkie jeziorko powstałe w wyniku zalania wodą dawnego kamieniołomu. Na wiosnę płytkie obszary zbiornika pokrywają tysiące kijanek, które są  pożywieniem występujących tu w dużej ilości zaskrońców.

                              SUFRAGANIEC - rezerwat ten leży w północno-zachodniej części Kielc, między trasą kolejową na Warszawę a osiedlem domków Gruchawka. Rezerwat krajobrazowy (17,31 ha) powstał w 1961 roku- znajduje się w nim malowniczy fragment lasu mieszanego z jodłą oraz rzadkimi gatunkami roślin. Przez teren lasu płynie strumień o tej samej nazwie, który wijąc się wśród wysokich skarp i potężnych jodeł, tworzy atmosferę dzikiego i urokliwego miejsca. Nazwa ta pochodzi od nazwiska właściciela dawnego młyna i niewielkiego folwarku, który dawniej się tu znajdował (młyn Sufragana).

                               WIETRZNIA - ogromne wyrobisko po dawnym kamieniołomie wapieni dewońskich. Występują tu m.in. ciemne wapienie ziarniste, jasne wapienie grubodetrytyczne, płytowe wapienie bitumiczne i łupki margliste, wapienie gruzłowe. Nazwę swą zawdzięcza ówcześnie znajdującej się tu górze (312 m), która jako zakończenie Pasma Kadzielniańskiego i leżąc pośród wolnych przestrzeni -była właśnie taką smaganą wiatrami - "wietrzną górą". Można tu znaleźć dobrze zachowane skamieniałości fauny dewońskiej (koralowce, gąbki krzemionkowe, ramienionogi, małżoraczki, liliowce, ryby kopalne), kras podziemny i powierzchniowy. W skład rezerwatu wchodzi obszar głębokiego kamieniołomu, o długości 800 m, powstałego z połączenia trzech wielopoziomowych wyrobisk, eksploatowanych od 1893 r. do 1974 r. Dziś na Wietrzni istnieją dwie dobrze zachowane jaskinie, penetrowane ciągle przez speleologów. Latem często można spotkać tu młodych ludzi na motocyklach crossowych, w planach ma powstać na dnie wyrobiska tor dla wyścigów.

        

                               BARCZA - jadąc krajową siódemką w kierunku Skarżyska, po prawej stronie za wsią Barcza, znaleźć można rezerwat geologiczny o łącznej pow. 14,68 ha. W skład jego wchodzą wyrobiska po kopalni piaskowców kwarcytowych używanych do budowy dróg. Powstałe po kopalniach trzy zbiorniki wodne, wypełnione są zielonkawą wodą, miejscami głęboką na 20 metrów. Jeziorka te posiadają swe nazwy: Największe z nich i znajdujące się najbliżej drogi to "Baryła". Kilkaset metrów na południowy wschód znajduje się ukryte wśród lasu jeziorko o nazwie "Byk". Jest bardzo zarośnięte i dzikie ale najtrudniej trafić do trzeciego jeziorka, najmniejszego ze wszystkich, nazywanego "Rampą", porośniętego rzęsą wodną, trzciną i innymi roślinami. Rezerwat utworzono, by chronić odsłonięcia skał osadowych dolnego dewonu: piaskowców kwarcytowych, iłowców i mułowców. W skarpach dawnych kamieniołomów znajdują się też cienkie warstwy popiołów wulkanicznych, tzw. zielonych tufitów. Stanowią dowód na to, że w okresie dewonu (prawie 400 mln lat temu) w Górach Świętokrzyskich dochodziło do erupcji wulkanicznych. Dookoła pierwszego zbiornika wiedzie ścieżka z której możemy podziwiać wiszące nad wodą korzenie drzew a opodal prowadzi żółty szlak przez Pasmo Klonowskie, który łącząc się ze szlakiem zielonym, prowadzi do Bodzentyna. Miejsce to jest jednocześnie obiektem pamięci narodowej, gdyż wyrobiska pogórnicze były miejscem straceń w czasie II wojny światowej. 

                              CHELOSIOWA JAMA - w podkieleckiej Jaworzni znajduje się najdłuższa poza Tatrami jaskinia w Polsce - Chelosiowa Jama. Nazwę swą zawdzięcza geologowi z Warszawy Romanowi Chlebowskiemu, zwanemu "Chelosiem", który w 1973 r. odkrył do niej wejście. Wraz z łączącą się z nią Jaskinią Jaworznicką, odkrytą dziesięć lat wcześniej, tworzą system podziemnych korytarzy o długości 3670 m i różnicy poziomów 61 m. Ich zachodni kraniec dzieli zaledwie kilka metrów od Jaskini Pajęczej, która ma prawie kilometr długości. Z uwagi zarówno na konieczność ochrony, jak i względy bezpieczeństwa jaskiń nie można zwiedzać. Wstęp do nich mają jedynie speleolodzy i naukowcy. Ponad 25-hektarowy teren, na którym się znajdują, od 1997 r. jest rezerwatem przyrody nieożywionej pod nazwą Chelosiowa Jama. Obejmuje m.in. olbrzymie wyrobisko powstałe w Górze Kopaczowej, gdzie przez kilka wieków trwała eksploatacja wapienia. Wydobyty stamtąd kamień posłużył m.in. do budowy okazałej rezydencji hrabiego Tarły w Podzamczu Piekoszowskim, bliźniaczo podobnej do Pałacu Biskupów Krakowskich w Kielcach. Tam także jeszcze do lat 60. ubiegłego wieku wypalano wapno. Obecnie większość budynków jest w ruinie. Stosunkowo najlepiej trzyma się wysoki komin z 1880 r. Ścieżką wydeptaną w jego pobliżu dojść można do ogromnego wyrobiska. Jego strome skaliste zbocza mają kilkadziesiąt metrów wysokości. Po zejściu na dno można odnieść wrażenie, że jest się w wysokich górach. Na jednej ze ścian kamieniołomu znaleźć można wejście do jaskini zabezpieczone żelaznymi drzwiami. Jak relacjonowali będący w niej świadkowie, znajdują się w niej ogromna wysoka sala, wiele mniejszych z bogatą szatą naciekową jaskiń i tuneli oraz podziemne jezioro. Ówczesny dyrektor czynnego w latach 70- tych wyrobiska po odkryciu wejścia do jaskiń w obawie przed wstrzymaniem prac wydobywczych kazał wejście zawalić, wysadzając przednia ścianę w powietrze. Teraz ten gigantyczny , podziemny kompleks jaskiń czeka na leprze czasy i odpowiednie środki finansowe, aby stać się atrakcja na skalę całego kraju.

Zdjęcia Speleoklubu Kieleckiego z wyprawy do jaskiń: Chelosiowej i Jaworznickiej: http://www.ssk.kielce.pl/zdjecia/jaworznia.html

                              SKAŁKI "PIEKŁO POD NIEKŁANIEM " - rezerwat utworzony w 1959 na ponad kilometrowym grzbiecie (367 m) ze znajdującymi się na nim ośmiometrowymi, malowniczymi skałkami piaskowca. Powstały one ze spiętrzenia się skał stanowiących miliony lat temu dno ciepłego morza i po wyjściu z niego na skutek wietrzenia i działania wiatru, osiągnęły te zadziwiające kształty. Można tu spotkać przeróżne formy ogromnych grzybów, kominów, kazalnic, a nawet okrętu. W szczelinach na szczycie skał rośnie rzadko spotykana odmiana paproci - tzw. zanokcica północna, zaliczana do roślin górskich. Przypomina kępki małej trawy i jest pozostałością schyłku klimatu polodowcowego. W rezerwacie rosną też storczyki i widłaki. Ponadto rezerwat obejmuje 6 hektarów lasu mieszanego z przewagą blisko 200-letnich sosen i dębów. Las, który jest obecnie na terenie rezerwatu, dawał schronienie powstańcom styczniowym z oddziału Dionizego Czachowskiego. 60 lat temu było tam miejsce koncentracji oddziałów Armii Krajowej w ramach akcji "Burza" mającej na celu pomoc militarną dla powstania warszawskiego. Rezerwat Skałki Piekło pod Niekłaniem znajduje się przy niebieskim szlaku turystycznym Kuźniaki - Sielpia - Końskie - Pogorzałe.

                              REZERWATY OKOLIC  BUSKA  - w pobliżu Buska Zdroju znajduje się kilka ciekawych rezerwatów należących do Nadnidziańskiego Parku Krajobrazowego. Są to rezerwaty - "Skorocice", "Przęślin", "Owczary", "Grabowiec", "Krzyżanowice", "Góry Wschodnie", "Winiary" i "Skotniki".

                              Rezerwat stepowy "Góry Wschodnie" - znajduje się w odległości ok. 1km od kościoła w miejscowości Chotel Czerwony, zajmuje fragment rozległego wzniesienia, zbudowanego z wielkokrystalicznych gipsów trzeciorzędowych (wcześniej wydobywane). Kryształy gipsu największe na Ponidziu i w Polsce osiągają rozmiary do 3m. Tworzą formy połyskujące w słońcu, nazywane tu na Ponidzu "jaskółczymi ogonami". Zobaczymy cenne i rzadkie rośliny, podobne jak w rezerwacie "Przęślin"
 

                             Rezerwat 'Skorocice" w pobliżu wioski Skorocice (w niewielkiej odległości od Buska Zdrój) został założony w 1960r. jako rezerwat przyrody nieożywionej i florystyczny. Zajmuje on powierzchnię 7,7 ha. Najciekawszy rezerwat na Ponidziu Interesujące są tu zjawiska krasowe występujące w gipsie. Teren rezerwatu obejmuje wąwóz gipsowy podzielony na dwie części ryglem skalnym, tzw. Wysoką Drogą. dnem wąwozu płynie Potok Skorocicki (na pewnych odcinkach ginie w podziemnych korytarzach). Dolina ta posiada bardzo bogatą rzeźbę - procesy krasowe). W środkowej części znajdują się wychodnie gipsu w formie ścian, ambon, grzęd, zapadlisk krasowych, jaskiń, ponorów, lejków krasowych, mostów skalnych. Na terenie rezerwatu znajduje się największa w Polsce jaskinia gipsowa - Jaskinia Skorocicka o długości ok. 280m. Z uwagi na charakter gipsu nie występują tu formy naciekowe. Strop jaskini jest bardzo niestabilny (występujące obrywy skalne), stąd też wchodzenie do niej jest niebezpieczne. Roślinność. Na nasłonecznionych, suchych zboczach wąwozu występują ciepłolubne murawy o charakterze stepowym, Rzadkie i chronione gatunki roślin: sierpik różolistny, jaskier iliryjski, gęsiówka uszkowata, przetacznik wczesny i zwodny. Na dnie wąwozu natomiast spotyka się: miłka wiosennego, ostnicę Jana, ożotę zwyczajną i inne.
 

                            REZERWAT "WĄWÓZ CHMIELOWIEC" - W podłożu obszaru obejmującego gminę Pawłów zalegają utwory osłony mezozoicznej. W północnej i środkowej części znajdują się skały osadowe, głównie triasowe piaskowce, zlepieńce i iły. W zachodniej części gminy Pawłów znajduje się rezerwat przyrody nieożywionej Szerzawy - Wąwóz Chmielowiec wraz z użytkami ekologicznych jakimi są oczka wodne i małe stawy, jak również pozostałe (nie objęte ochroną prawną) tereny bagienne z typową bagienną roślinnością i miejscami lęgowymi zwierząt i ptaków. Sam wąwóz znajdują się nad niewielką, wijącą się rzeczką Psarką. Jest to dość długie zbocze przeorane licznymi mniejszymi wąwozami utworzonymi na lessowych brzegach.

                            REZERWAT "GÓRA SIERADOWSKA" (390 m) wchodzi w skład Sieradowickiego Parku Krajobrazowego. Stanowi zwarty kompleks leśny, będący fragmentem dawnej Puszczy Świętokrzyskiej. Wraz z otuliną stanowi teren źródliskowy dla rzeki Kamienna, a także teren zasilający i ochraniający główny zbiornik wód podziemnych o najwyższej ochronie. Obszar parku poprzez ciągi ekologiczne wiąże się z obszarem Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Sieradowicki Park Krajobrazowy wraz z otuliną wchodzi jako jeden z czterech parków w skład Zespołu Parków Krajobrazowych Gór Świętokrzyskich. Jest to wielogatunkowe zbiorowiska leśne o charakterze naturalnym i puszczańskim z przewagą jodły oraz prawnie chroniona i zagrożona wyginięciem flora. Występują tu siedliska boru jodłowego, buczyny karpackiej, boru mieszanego oraz łęgu. Na obszarze tym występuje wiele gatunków roślin, objętych ochroną prawną, m. in.: paprocie – paprotnik kolczysty, zanokcica skalna i zielona; widłaki i storczyki. Szlak niebieski wiedzie przez Pasmo Sieradowskie i przez fragment Wąwozu Przedgrabie, szerokiego i mocno porośniętego bujną roślinnością, przez którą wije się potok Świślina. Idąc do rezerwatu od strony wsi Tarczek mijamy malowniczo położone domki i wędrujemy głębokimi lessowymi wąwozami, utworzonymi przez płynące tędy od tysięcy lat potoki.

                            REZERWAT "CIOSOWA" znajduje się na południowym stoku góry o tej samej nazwie (365 m). Jest to nieczynny kamieniołom czerwonego piaskowca triasowego – pomnik przyrody nieożywionej. Znajduje się w ciągu czerwonego szlaku w okolicach Czerwonej Góry. Niestety po zaprzestaniu prac w tym kamieniołomie zaczął bardzo zarastać, jednak potężne bordowe skalne zęby, robią niesamowite wrażenie. Polecam również widoki ze skarpy nad wyrobiskiem.

                            REZERWAT "MOCZYDŁO" został utworzony w 1995roku, zajmuje powierzchnię 16,21 ha. Znajdują się w nim odsłonięcia skał dewonu, permu i triasu ze zjawiskami mineralizacji w postaci kryształów. Zachowały się również sztolnie i pozostałości historyczne górnictwa kruszcowego.

                          REZERWAT "SŁOPIEC" - rezerwat bagienny opodal miejscowości Słopiec, założony w 1995 roku. Znajdują się tu naturalne torfowiska, cenne zbiorowiska roślin (zespół wełnianki i torfowca z turzycą dzióbkowatą ) oraz stanowiska wielu rzadkich roślin prawnie chronionych. W Słopcu znajdują się ruiny młyna na Belniance i odremontowywany dworek z I poł. XIX wieku.

                          REZERWAT "KRZYŻANOWICE" - największy rezerwat kserotermiczny na Ponidziu. Znajduje się na tzw. Garbie Krzyżanowickim zbudowanym z margli, wapieni i gipsów. Znaleźć tu można liczne lejki i zapadliska krasowe. Garb opada stromo w kierunku doliny Nidy skąd rozciągają się piękne widoki na dolinę. W obrębie rezerwatu występują gatunki objęte całkowitą ochroną prawną: len włochaty, miłek wiosenny, zawilec wielokwiatowy, sasanka łąkowa, dziewięćsił bezłodygowy, ożota zwyczajna, storczyk krwisty i ostnica włosowata oraz gatunki zagrożone lub narażone na wyginięcie w kraju - wpisane do Czerwonej Księgi: wspominany już len włochaty. Oprócz flory natrafić tu można na dwa niezwykle rzadkie gatunki pająków: gryziela i poskocza krasnego, a także narażonej na wyginięcie cykady podolskiej, motyla modraszka gniadego oraz występującego na jedynym stanowisku w Polsce pasikonika.

                          REZERWAT "SKOWRONNO" - został założony w 1960r. w celu zachowania fragmentu zbiorowisk muraw stepowych. Jest to typ rezerwatu florystycznego o powierzchni 1,93 ha. Rezerwat ten położony jest na zachodnim krańcu Garbu Pińczowskiego, w odległości ok. 4 km na północny zachód od Pińczowa i obejmuje on fragment zbocza oraz jego wierzchowinę. Na wzgórzu znajdują się pozostałości XI wiecznego kamieniołomu, w którym pozyskiwano wapień litotaminowy tzw. kamień pińczowski, który charakteryzuje się łatwością obróbki po wydobyciu, zaś po pewnym czasie staje się niezwykle twardy. Cecha ta była często wykorzystywana do wznoszenia licznych budowli, jak np. okładziny Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie. W rezerwacie występują liczne rośliny: miłek wiosenny, dziewięćsił popłocholistny, chaber pannoński, wężymord stepowy  i ostnica włosowata. Stwierdzono również występowanie ostnicy Jana, chronionego gatunku zagrożonego wyginięciem w Polsce (wpisany do Czerwonej Księgi). Do rzadkości faunistycznych należą niewielkie chrząszcze - tutkarze.

                     REZERWAT "GÓRY PIEPRZOWE" - stanowi część krawędzi Wyżyny Sandomierskiej w pobliżu doliny Wisły. Te odsłonięcia środkowokambryjskich łupków sprzed ponad 500 mln lat, wżynają się w dolinę wijącej się u stóp Wisły. Pełno tu stromych ścian, osuwisk oraz rozpadlin. Nazwa rezerwatu ma związek z barwą łupków kambryjskich, przypominających kolorem pieprz. Góry Pieprzowe są rezerwatem stepowym. Część jego terenu zajmują murawy ostnicowe (6 gatunków ostnic) typowe dla stepu. Miejsce to słynie również z kwitnących tu obficie dzikich róż. Ze zbocza rezerwatu roztacza się piękny widok na Wisłę i jej starorzecze.

                                   REZERWAT "PIEKŁO SZKUCKIE" - miejsce to leży opodal wsi Szkucin w gminie Ruda Maleniecka. Rezerwat powstał w roku 1995 i obejmuje swym zasięgiem zespół niewielkich pagórków powstałych w wyniku erozji i wietrzenia warstwy zlepieńców jury dolnej. Charakterystyczną cechą są występujące tu ślady peryglacjału, czyli kliny mrozowe powstałe w wyniku oddziaływania procesów mrozowych na owe pagórki. Powstały przez to malownicze formy skalne w postaci grzybów, tarasów i niewielkich jaskiń. Wokół rezerwatu spotkać można sosny, jodły i buczynę.

                                   REZERWAT "GAGATY SOŁTYKOWSKIE" - jadąc z Końskich do Skarżyska od strony Odrowąża, opodal leśniczówki napotkamy po lewej stronie drogę w las z tabliczką rezerwatu. Po przejściu ok. kilometra natrafimy na pomost drewniany prowadzący do starego wyrobiska. W miejscu tym do roku 1977 wydobywano glinkę ceramiczną. Po tym okresie pozostały malowniczo spękane hałdy, wychodnie skalne mułów, iłów oraz niewielkie, porośnięte roślinami jeziorka. Osobliwością przyrodniczą są występujące tu minerały gagaty, zwane "czarnym bursztynem", bitumiczna odmiana węgla brunatnego w zamierzchłych czasach poszukiwana do wyrobu ozdób. Ponadto odnaleźć tu można minerały rud żelaza - syderyty. Oprócz księżycowego krajobrazu atutem tego miejsca są odkryte przed kilku laty tropy dinozaurów sprzed ponad 200 mln lat. Są to ślady drapieżnego, sześciometrowego allozauroida oraz tropy innych, mniejszych dinozaurów. Miejsce to zabezpieczone jest drewnianą wiatą. Z osobliwości przyrodniczych rośnie tu wiele gatunków chronionych, takich jak: rosiczka okrągłolistna, storczyki, pałka wodna. Możemy również spotkać chronionego widłaka goździstego (na zdjęciu) oraz gruszczyki. Jako ciekawostka, na zdjęciu uchwyciłem pewien rodzaj świerszcza, który swym ubarwieniem niesamowicie wpasował sie w podłoże.

                                   Rezerwat  Góra Rzepka jest rezerwatem przyrody nieożywionej, znajdujący sięw obrębie Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego. Powstał w roku 1980 a jego całkowita powierznia to 9,09 ha. Na jego terenie występują  środkowodewońskie gruboławicowe dolomity, na których w wyższych partiach zalegają wapienie oraz pozostałości historycznego XIV-XIX wiecznego górnictwa kruszcowego rud ołowiu, zwanego galeną. Wydobywano tu również baryt, a także różankę zelejowską, dekoracyjną odmianę tzw. chęcińskich marmurów. Na Górze Rzepka występują dolomity organogeniczne dolnego żywetu oraz wapienie z wtrąceniami dolomitów i krzemieni. Napotkamy tu silne spękania zmineralizowane kalcytem i występujące przy tym zjawisko krasu powierzchniowego. Na dnie nieczynnego kamieniołomu wkrótce powstanie za kwotę 30mln zł Europejskie Centrum Edukacji Geologicznej (ECEG) o łącznej powierzchni ponad 5,5 hektara.